دانستنی ها
انواع قطع کتاب
انواع قطع کتاب
شاید تا به حال بارها از کنار انواع کتاب عبور کرده‌اید و دیده‌اید که اندازه‌های آن‌ها با هم متفاوت است و در سایزهای مختلف به بازار عرضه شده‌اند اما نمی‌دانستید که هر کدام ازین سایزها نام مخصوص به خودش را در علم کتاب‌شناسی دارند.با توجه به اهمیت تعیین قطع مناسب برای هر کتاب جهت چاپ در این مقاله تصمیم داریم تا شما را با انواع مختلف قطع کتاب و تفاوت های فی ما بین آن ها آشنا نماییم تا شما اطلاعات کاملی را در این زمینه کسب نمایید.
تاریخچه تعیین قطع کتاب
فردی به نام آلدوس مانوتیوس ایتالیایی (1450-1515) میلادی به عنوان یک چاپگر برای انتشار آثار کلاسیک یونانی و لاتین در قطع وزیری با قیمتی ارزان چاپ خانه‌ای در یکی از شهر های ایتالیا به نام ونیز دایر کرد. وی اولین فردی بود که به اهمیت نقش و قطع کتاب در استفاده آسان تر از آن ها، حمل و نقل راحت تر و کاهش هزینه های چاپ توجه نمود. او با ابداع قطعی به نام قطع وزیری به عنوان پیشگام در تعیین قطع کتاب و ابداع آن شناخته شده است. در واقع امروزه قطع کتاب نشان دهنده تعداد دفعات تا شدن کاغذ در چاپخانه بوده که با توجه به ابعاد مختلف به دست آمده هر کتاب در سایز به خصوص و مناسب خود به چاپ می رسد .
اندازه کتاب ها
کتاب ها دارای قطع و سایز های مختلفی می‌باشند که سایز و قطع آن ها بسته به تعداد صفحات و موضوع کتاب توسط طراحان کتاب تعیین و انجام می شود. این اندازه‌های مختلف در سه شکل کلی به بازار ارائه می‌شوند:
- بیاضی: در این نوع قطع، عطف خلاف معمول در عرض قرار گرفته است. انواع کاتالوگ‌ها و کتاب‌های تبلیغاتی عمدتاً در این نوع چاپ می‌شوند.
- مطول: در این قطع‌ها، عطف در طول کتاب قرار گرفته است. این نوع معمول‌تر از انواع دیگر است و اکثر کتابهایی که می‌شناسیم در این نوع قطع هستند.
- خشتی: اندازه طول و عرض در کتاب‌های خشتی یکی است و کتاب به شکل مربع است. این نوع از کتابها از طرفی برای قرارگیری در کنار سایر کتابها در کتابخانه صاحب خود را به دردسر می‌اندازند و از طرفی هم به خاطر زیبایی و خاص بودن چشم‌نواز هستند.
برخی قطع‌های مختلف کتاب
اگر به صفحه اول کتابهایی که در کتاب فروشی‌‌ها یا در کتابخانه شخصی خود دارید مراجعه کنید می بینید همگی دارای سایز های متفاوتی می‌باشند. به طور معمول در صفحه مربوط به اطلاعات هر کتاب اندازه و قطع کتاب توسط طراح و ناشر کتاب درج شده است. اما آیا می دانید معنای آن چیست و هرکدام از سایزهای مختلف کتاب چه ویژگی هایی دارند؟
برخی از انواع قطع کتاب به انگلیسی (Book size) شامل قطع استاندارد و مرسوم به نام های زیر می‌باشد که ما آن ها را به صورت فهرست وار خدمتتان بیان می‌نماییم :
- قطع سلطانی: این قطع با اندازة تقریبی 50×30 بزرگ‌ترین قطع است. از آنجا که این قطع مخصوص سلاطین بوده است آن را سلطانی نامیده‌اند.
- قطع رحلی یا نیم ورقی که خود به دو نوع است:
*قطع رحلی بزرگ: اندازه‌ای میان این دو: 37.5×24 و 32×21 سانتی متر.
*قطع رحلی کوچک: اندازه تقریبی 26×19 و 26×20 سانتی متر.
- قطع وزیری: ای قطع رایج‌ترین قطع کتاب در ایران است. 24×16 سانتی متر.
- قطع خشتی: (خشتی بزرگ، خشتی کوچک).
- قطع رقعی: این قطع روز به روز در ایران متداول‌تر می‌شود. اندازه تقریبی 22×14 سانتی متر.
- قطع جیبی: این قطع حدود 16×10 سانتی متر اندازه دارد. (جیبی بزرگ، جیبی کوچک).
- قطع جانمازی یا حمایلی: حدود 12×8 سانتی متر اندازه دارد.
- قطع بغلی: اندازه این قطع 4×6 است.
- قطع بازوبندی: تقریبا 2×3 سانتی متر.
کاغذهای استاندارد استفاده شده در صنعت چاپ کتاب
کاغذ های اصلی مورد استفاده در صنعت چاپ به 2 نوع A و B تقسیم می‌شوند. کاغذ نوع A، در ابعاد 60*40 سانتی متر بوده و کاغذ نوعB، ابعادی به طول و عرض 100*70 سانتی‌متر دارد. حال با توجه به اندازه و ابعاد کاغذهای نامبرده به معرفی قطع های مختلف کتاب می پردازیم .
قطع سلطانی
همان طور که گفتیم کاغذ B ابعادی در حدود 100*70 سانتی‌متر دارد چنان چه این کاغذ را دو بار متوالی تا کنیم ابعاد کاغذ ما تبدیل به ابعادی در حدود 35*50 سانتی‌متر خواهد شد. پس از برش ابعاد دقیق این کاغذ در حدود 34*49 سانتی متر می‌شود که در نهایت به این ابعاد قطع سلطانی یا تیموری گفته می‌شود. این قطع از کتاب در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتاب‌های خطی در ایران رواج یافت و در گذشته بیشتر به منظور چاپ کتاب های نفیس و گران بها مورد استفاده قرار گرفته و متداول بوده است.
دلیل استفاده سلاطین ازین قطع آن بوده که این سایز بزرگ امکان آن را به هنرمندان می‌داده که کتاب را پر از تهذیب‌ها و نقاشی‌ها و طلاکوب‌های مخصوص سلطانی کنند و ازین نظر بر ارزش هنری کتاب‌های درباری بیفزایند.این قطع هم مخصوص کتابهایی بوده که سلاطین آن‌ها را می‌خواندند و هم به‌عنوان دفتر‌های روز نگاشت و یادداشت‌های مقوله‌های مهم درباری از آن استفاده می‌شده.
امروزه با توجه به همگانی شدن مسئله‌ی مطالعه و گرانی کاغذ این قطع دیگر مورد استفاده نیست.
قطع رحلی
قطع رحلی همان‌گونه که از نامش پیداست بیشتر برای کتابهایی استفاده می‌شده که برای خواندن آن‌ها زیرشان یک رحل می‌گذاشتند.
این کتابها مورد احترام و استفاده معلم‌ها و قشر باسواد جامعه بوده‌اند بنابراین بیشتر شامل کتاب‌های ادعیه، قرآن و کتاب‌های مهم علمی می‌شده.
امروزه از این قطع بیشتر برای کتاب‌های مرجع و یا مصور استفاده می‌شود. گاهی از آن برای کتاب‌های درسی کم حجم هم استفاده می‌شود تا استفاده کننده راحت در حاشیه‌ی آن یادداشت برداری کند.
قطع رحلی بزرگ: با تا کردن ۲ بار متوالی کاغذ B2 یعنی کاغذی با ابعاد 50*70 سانتی متر کاغذ B4 به دست می‌آید که دارای ابعادی به اندازه25*35 سانتی متر می‌باشد. با برش لبه های کناری ابعاد نهایی کاغذ 23*33 خواهد بود که به کتابی با دارا بودن این ابعاد دارای قطع رحلی بزرگ می‌باشد.
قطع رحلی کوچک: با ۲ بار تا کردن کاغذ A2 با ابعاد 45*60 کاغذ ما دارای ابعادی به عرض و طول 22.5*30 سانتی‌متر خواهد رسید. در نهایت پس از جداسازی و برش لبه ها و حاشیه ها ابعاد اصلی به دست آمده 29*21 سانتی‌متر و مطابق استانداردها بین المللی مطابق با ابعاد کاغذ A4 خواهد بود. قطع رحلی کوچک مناسب استفاده برای چاپ مجلات، ماهنامه‌ها و برخی کتاب های کمک آموزشی درسی است.
قطع وزیری
اگر سه بار متوالی کاغذ 50*70 را تا کنیم ابعاد کاغذ ما 25*17.5 خواهد شد. پس از چاپ با توجه به این که بخشی از لبه های کاغذ بریده می‌شود سایز نهایی کاغذ در حدود 17*23 سانتی می‌شود که به این قطع، قطع وزیری می‌گویم.
به جرات می‌توان گفت پرکاربردترین قطع کتاب در سال‌های اخیر در ایران همین قطع است. بیشتر کتابهایی که در دوران‌های مختلف تحصیلی در دست گرفته‌ایم در همین اندازه بوده‌اند و این اندازه به لحاظ میزان استفاده از کاغذ و تحمل برای کتاب‌های قطور هم مناسب و خوب است.
قطع خشتی
قطع خشتی بزرگ: ابعاد قطع خشتی بزرگ چیزی در حدود 20*20 سانتی متر می‌باشد که از تا کردن کاغذی به ابعاد 45*60 حاصل می‌شود. ابعاد قطع خشتی بزرگ به صورت معمول 20*20 و یا 23*23 سانتی متر می‌باشد. بنابراین شکل کاغذ با توجه به هم اندازه بودن طول و عرض مربع شکل بوده و این سایز از کتاب مناسب کتاب های کودکانه که مصور است می‌باشد.
قطع خشتی کوچک: ابعاد قطع کتاب خشتی کوچک در حدود 14.5*14.5 سانتی متر می‌باشد که از تا کردن کاغذ ای با ابعاد 45*60 بدست می‌آید. البته سایز دیگری نیز برای قطع خشتی کوچک وجود دارد و در صنعت چاپ کاغذ هایی با ابعاد 16.5*16.5 سانتی متر را نیز جزو قطع خشتی کوچک طبقه بندی می‌نمایند. با توجه به ابعاد استاندارد نامبرده برای قطع خشتی کوچک این سایز از کتاب نیز همانند قطع خشتی بزرگ مناسب برای چاپ کتاب های داستان کودکانه است.
قطع رقعی
با سه بار تا کردن متوالی کاغذ A2 که در ابعاد 45*60 سانتی‌متر می‌باشد، کاغذی با ابعاد 15*22.5 خواهیم داشت که همان ابعاد کاغذ A5 می‌باشد. البته در هنگام چاپ حاشیه های اضافه جدا شده و در واقع ابعاد نهایی قطع رقعی در حدود 21*14 سانتی متر می‌باشد.
به دلیل اینکه بیشتر مردم این زمانه نیاز دارند مدام کتابی را که می‌خوانند با خود به این‌طرف و آن‌طرف ببرند و در اوقات مختلف مشغول خواندن آن بشوند در این سال‌ها قطع رقعی بسیار محبوب شده است و در بیشتر کتابفروشی‌ها حجم عظیمی از کتابهایی با این قطع وجود دارد.
قطع جیبی
قطع جیبی بزرگ: ابعاد استاندارد کاغذ در قطع جیبی بزرگ 11.5*16.5 سانتی متر است که از چهار بار تا کردن کاغذی به ابعاد 50.70 سانتی متر به دست می‌آید. از این قطع بیشتر برای چاپ کتاب و دفاتر یادداشت استفاده می‌شود.
قطع جیبی کوچک: ابعاد استاندارد کاغذ در قطع جیبی کوچک در حدود 10*14 سانتی متر بوده که از ۴ بار تا کردن متوالی کاغذی به ابعاد 45*60 بدست می‌آید. قطع جیبی کوچک مناسب چاپ کتاب ها و دفاتر یادداشت کوچک است که حمل و نقل آن ها را آسان تر می‌نماید.
قطع جانمازی
ابعاد کاغذ در این قطع 12*8 سانتی متر است. این سایز از کتاب معمولا برای چاپ قرآن ها و کتاب های ادعیه کوچک که در داخل جانماز قرار داده شوند، استفاده می شود.
قطع پالتویی
آخرین قطع چاپ کتاب قطعی به نام پالتویی می باشد. در سایز های قبلی معرفی شده صفحات کتاب به صورت عمودی بوده و شیت ها به صورت افقی قرار گرفته بودند اما در قطع پالتویی شیت ها و صفحات کتاب هر ۲ افقی قرار می‌گیرند. بنابراین چنان چه شیت های ۲و۴ ورقی به گونه‌ای قرار گیرند که هر شیت دارای ۲۴ صفحه افقی می باشد و به صورت مساوی در هر طرف شیت دوازده صفحه افقی قرار می‌گیرد. بنابراین ابعاد استاندارد قطع پالتویی برای چاپ کتاب پس از برش و حذف حاشیه ها ابعادی در حدود 10*19.5 و 11.5*22 سانتی متر می‌باشد. این قطع از کتاب جهت چاپ مطالب بلند با عرض کم مورد استفاده قرار می‌گیرد .
ابعاد برخی قطع های کتاب با 1 سانتی متر تلورانس
قطع کتاب چه تاثیری در فروش کتاب دارد؟
یکی از ظرایف امور چاپ انتخاب قطع مناسب برای کتاب است. ناشر یا مؤلف پس از ارزیابی دست نوشته ، موضوع و مخاطب کتاب؛ قطع آن را تعیین می کنند. بنابراین انتخاب غلط سایز مناسب برای صفحات کتاب دارای پیامدهای نامطلوبی بوده و باعث پایین آمدن سطح فروش کتاب می شود.
نتیجه گیری
با توجه به توضیحات نامبرده حتما به خوبی متوجه شده اید سایز یا قطع کتاب به اندازه طول و عرض کتاب گفته می شود که با توجه به محتوای کتاب و استفاده آسان تر آن ها و همچنین کاهش هزینه های چاپ، کاهش پرتی کاغذ، کتاب ها در سایز های مختلفی به چاپ می رسند که مشهور ترین و پرکاربردترین قطع های کتاب شامل وزیری، رحلی و جیبی می باشد.
تعداد صفحات کتاب، مخاطب کتاب و صفحه آرایی از جمله مهم ترین عوامل تاثیر گذار در تعیین قطع کتاب در صنعت چاپ کتاب می باشند. در گذشته قطع هایی هم چون حمایلی و طومار نیز کاربرد و رواج داشته است که با توجه به پیشرفت علم و فناوری این دو به فراموشی سپرده شده و دیگر از آن ها استفاده نمی گردد .شما با انتخاب کتاب با سایز مناسب می توانید فرایند مطالعه را برای خود شیرین تر کرده و از کتابخوانی هایتان لذت بیشتری ببرید .