دلایل اهمیت صنعت چاپ
اختراع چاپ (به عنوان یک تکنولوژی قابل رشد، که نوعی ابداع صنعتی محسوب میشود.) در کنار کشف الکتریسیته، ماشین بخار و از همه مهمتر خوانش دیالکتیکی از تاریخ ماتریالیستی بشر، چهار رکن اساسی از تمدن نوین بشری است.
این اختراع به اندازهای در تاریخ تمدن بشری حائز اهمیت است که تاریخ نشر گسترده علوم، توسعه علمی و حتی تحول تمدن بشری را به جرئت میتوان به قبل و بعد این اختراع تقسیم کرد. این اهمیت را میتوان در قالب دلایل زیر برشمرد:
- بعد از اختراع چاپ بود که تولید و نشر آثاری علمی و فرهنگی و به مرور زمان دهها و ای بسا صدها برابر شده است.
- امروزه بسیاری از آثار مهم علمی و ادبی (از جمله آثار حکیم ابوعباس شهرستانی و رودکی سمرقندی) که پیش از صنعت چاپ نوشته شدهاند؛ دیگر به دست ما نرسیده است و در گذر زمان از بین رفتهاند. از سویی دیگر بسیاری از متون که در جریان تاریخ از گزند و نابودی در امان ماندهاند، و امروزه به دست ما رسیدهاند؛ در دست کاتبان مغرض، بیدقت و ناآگاه، سرشار از اشتباهات و اختلافات و غلطهایی شدهاند که متن را از شکل اصلی خود کاملاً دور کرده است. تا جایی که نزدیک شدن به اصل متن، تلاشهای بسیاری در حیطهی «تصحیح نسخههای خطی» را میطلبد.
- یکی دیگر از برکات صنعت چاپ همین جلوگیری از فراموشی و نابودی کتابها و دگرگونی محتوایی آثار است. با ظهور صنعت چاپ نه تنها به واسطهی تولید انبوه و مداوم کتابها، کمتر کتابی در گذر زمان کمیاب شده(چه برسد که از بین برود)؛ بلکه به خاطر کمترین میزان ممکن از دخالت انسانی، کتابها در چاپهای متعدد تغییر و اختلافی نمییابند.
تاریخچهی چاپ
اهمیت و ارزش بالای این صنعت و نقش تعیین کنندهاش در زمینههای علمی و فرهنگی و تاریخ تمدن بشری باعث میشود نوشتن دربارهی آن سخت باشد. همچنین تاریخ پر افت و خیز آن که سرشار از تحولات و توسعهها و تغییرات ریز و درشت است؛ موجب شده است، که قلم فرسایی در تاریخ چاپ از دشوارترین و در عین حال حساسترین موضوعات در تاریخ علم و فرهنگ باشد. اما هرچه باشد از ماجرای جالب چاپ نمیتوان گذشت؛ همین دلایل ایجاب میکند که به این امر مهم بپردازیم.
قدیمترین نمونه
قدیمترین نمونههای چاپ برمیگردد به قرن پنجم پیش از میلاد. در چین باستان دستگاههایی ابتدایی و بسیار ساده که از چوب ساخته میشدند. بعدها در دولت هخامنشی نیز نمونههایی از آنها به کار گرفته شد. این دستگاهها که به «چاپ چوبی» مشهور هستند، ابتدا برای امضاء کردن اسناد یا نشر گسترده اعلانهای عمومی یا فرمانهایی که مخاطبان مشترک بسیاری داشتند، به کار میرفتند.
مهمترین ویژگی این اعلانها یا فرامین، متن کوتاه و پیام سادهی آنها بود. این چاپهای چوبی علاوه بر این کاربردها، گاهی تصاویر و علامتهای خاص را هم تکثیر میکردند.
از قرن پنجم پیش از میلاد تا قرن پانزدهم میلادی، به صورت پراکنده نمونههای متنوع و متفاوتی از این نوع چاپهای ساده و ابتدایی در اقصا نقاط گیتی یافت میشد. هرچند مبدع این صنعت چینیها بودند و تغییر و تحول در «چاپهای چوبی» به همراه گستردگی در به کارگیری از آنها، در چین بسیار بیشتر از سرزمینها و ملل دیگر، در تمام طول تاریخ بوده است.
اختراع چاپ
در نیمهی اول قرن پانزدهم میلادی، «یوهانس ژنفلیش گوتنبرگ» (1400 – 1468) اولین دستگاه چاپ مکانیکی را اختراع کرد. این دستگاه به عنوان یک ماشین صنعتی، که از تکنولوژی نسبتاً پیچیدهای برخوردار بود؛ نخستین گام در «صنعت چاپ» محسوب میشد.
دستگاه چاپ گوتنبرگ با حروف قابل انتقالی بود که هر صد صفحه را طی یک ساعت چاپ میکرد. این دستگاه را گوتنبرگ به نام «ماشین فشار پیچی یا چرخی» نامگذاری کرده بود. این دستگاه برای به کار افتادن نیازمند متصدی بود؛ مثلأ برای مالیدن مرکب بر روی حروف آن؛ یا مرتب کردن و جایگذاری کاغذها در مخزن.
برای اینکه از ادامه داستان مطلع شوید به مطالب زیر رجوع کنید: